Wyrokiem z 18 lipca 2013 r. (C-26/12) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że VAT od zafakturowanych na pracodawcę usług związanych z utworzeniem i zarządzaniem pracowniczym funduszem emerytalnym powinien być odliczony jako bezpośrednio związany z podlegającą opodatkowaniu działalnością tego pracodawcy.

Spór dotyczył jednej ze spółek z belgijskiej grupy PPG Holdings BV, która zawarła z różnymi usługobiorcami umowy dotyczące zarządzania emeryturami pracowników i majątkiem utworzonego przez grupę funduszu emerytalnego. Na ich podstawie koszty podmiotu zarządzającego, koszty audytu oraz doradztwa na rzecz funduszu nie były pokrywane z majątku funduszu emerytalnego, lecz ponosił je pracodawca. Jako że powyższe świadczenia podlegały opodatkowaniu VAT, pracodawca rozliczał naliczony VAT w deklaracjach i odpowiednio obniżał VAT należny do zapłaty.

Praktyka ta została zakwestionowana przez organy podatkowe.
W ich ocenie pracodawca nie był uprawniony do dokonania odliczenia VAT od usług, które nie dotyczyły prowadzonej przez niego działalności opodatkowanej.

Przedmiotowy spór powstał na tle brzmienia art. 17 szóstej dyrektywy (obecnie: 168 Dyrektywy 2006/112/WE), z którego wywodzi się, że prawo do odliczenia przysługuje wyłącznie podmiotom uznawanym za „podatników” w rozumieniu tej dyrektywy, o ile nabywane towary i usługi służą im do dokonywania czynności opodatkowanych (por. C-63/04 Centralan Property, pkt 52).

Zdaniem trybunału w przypadku PPG, która ponosiła koszty utworzenia i zarządzania pracowniczym funduszem emerytalnym, może zajść dopuszczalny przez dyrektywę przypadek, że prawo do odliczenia przysługuje, gdy koszty omawianych usług należą do kosztów ogólnych tego podatnika i jako takie stanowią element cenotwórczy dostarczanych towarów lub świadczonych usług (por. C-104/12 Becker). Zapłata składek na fundusz jest formą odroczonego wynagrodzenia pracownika, a wydatki ponoszone na rzecz pracowników stanowią część ogólnych kosztów prowadzenia działalności gospodarczej.

W efekcie, jako że koszty wynagrodzeń stanowią elementy cenotwórcze wykonywanych przez pracodawcę dostaw objętych podatkiem należnym, nie ma konieczności ustalania bezpośredniego związku pomiędzy konkretnymi kosztami a konkretnymi czynnościami objętymi podatkiem naliczonym.
W Polsce pracownicze fundusze emerytalne nie były nigdy najbardziej rozpowszechnioną formą prowadzenia pracowniczego programu emerytalnego, na co mogła mieć również wpływ kwestia rozliczenia VAT od licznych wydatków ponoszonych na utworzenie i prowadzenie funduszu. Pracodawca decydujący się na wnoszenie składek do niezależnego funduszu już istniejącego takich problemów nie miał, pod warunkiem że wybrany fundusz spełniał warunki do zwolnienia z VAT przewidzianego dla specjalnego funduszu inwestycyjnego (por. argumentację w sprawie C 424/11 Wheels Common).

Jednak nawet w tym przypadku część nieodliczalnego VAT mogła pomniejszać finansowany przez pracodawcę majątek funduszu i zmniejszać przyszłe wypłaty na rzecz pracowników. Po wyroku trybunału utworzenie własnego funduszu przy współudziale profesjonalnych doradców i zarządców staje się neutralne w zakresie VAT. Pracodawca uzyskuje bowiem możliwość odliczenia VAT od wydatków, do którego zasadniczo zwolnione z VAT fundusze niezależne oraz ich zarządcy nie są uprawnieni. Dzięki temu kwoty inwestowane w emerytury pracowników mogą być wyższe.
Marta Ignasiak doradca podatkowy w FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz sp.k.