Jaki problem roztrzygnęła Izba

Spółka w ramach działalności świadczy usługi telekomunikacyjne. Jednak dochodzi do sytuacji, w których klienci posługują się fałszywymi, nieaktualnymi bądź cudzymi dokumentami w celu zawarcia umowy, a następnie nie dokonują płatności za wyświadczone usługi. Czy spółka nie jest zobowiązana do rozpoznania przychodu opodatkowanego CIT w związku z rozliczeniami z klientami, ponieważ przepisów ustawy o CIT nie stosuje się do czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy?

Odpowiedź Izby

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z 15 lutego 1992 r. o CIT (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.), przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.
Jeżeli umowa była przez strony uważana za skuteczną (strony ją wykonywały), nie może wyłączać z opodatkowania przychodów wynikających z takiej umowy. Do czynności faktycznych, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, należy zakwalifikować czynności faktyczne, których w ogóle nie można dokonać w ramach obowiązującego prawa, ponieważ nie mogą one być wskazane w treści ważnej i skutecznej czynności prawnej jako świadczenie strony.
Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.
W omawianym przypadku spółka w ramach zawieranych z klientami umów świadczy usługi telekomunikacyjne, które generalnie podlegają opodatkowaniu CIT, jednak w przedmiotowych okolicznościach nie otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenia, niemniej jednak ustawa nie uzależnia opodatkowania czynności od otrzymania zapłaty. Podstawę opodatkowania stanowi przychód, jako kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszony o kwotę podatku, a nie kwota faktycznie zapłacona.
Jedynie w przypadku czynności niemogących być przedmiotem prawnie skutecznej umowy nie realizuje się przedmiot opodatkowania i nie powstaje obowiązek podatkowy. Oznacza to, że w przypadku czynności, które – co do zasady – mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, lecz wystąpiła ich wadliwość w danej sytuacji, skutki takich czynności pozostają opodatkowane. Dotyczy to również sytuacji, gdy nie doszło do faktycznego otrzymania kwoty wynikającej z takiej transakcji. Prawo podatkowe interesuje się bowiem skutkiem takiej czynności, a nie jej cywilnoprawnym przebiegiem. Jeżeli natomiast doszło do faktycznego otrzymania należności, przychód powstaje z innego tytułu, tj. kwoty faktycznie otrzymanej, która również stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu.
W rozpatrywanym przypadku mamy do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług – usługa została wykonana, a podatnikowi zgodnie z warunkami umowy przysługuje zapłata. Przychodu tego co prawda podatnik faktycznie nie otrzymał, ale jest on przychodem należnym, który na gruncie przepisów ustawy o CIT podlega opodatkowaniu.
Interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 18 września 2009 r. (nr IPPB5 /423–345/09-2/MB)
Opracowała Ewa Matyszewska

Opinia

Mariusz Aleksandrowicz
partner w Kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz
Podatnik argumentował, że przychody z umowy zawartej z osobą, która wyłudza towar lub świadczenie, wynikają z czynności, które jako sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Mimo że praktyka i orzecznictwo prezentują niejednolite stanowisko w zakresie ważności takiej umowy na gruncie prawa cywilnego i prawa podatkowego, podejście dyrektora izby skarbowej prezentuje się na tym tle dość rygorystyczne.
Należy przypomnieć, że opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlega dochód podatnika, a nie sama czynność prawna. Należy zatem uznać, że przepis dotyczący określania dochodu z działalności gospodarczej dotyczyć może jedynie metody rozpoznawania dochodu w czasie – wprowadza on tzw. zasadę memoriałową opartą na kwocie należnej w miejsce zasady kasowej opartej na kwocie rzeczywiście otrzymanej. Gdy z okoliczności sprawy jednoznacznie wynika, że przysporzenie nigdy nie nastąpi, trudno domagać się, by podatnik rozpoznał przychód z tego tytułu.