3 sierpnia 2009 r. wejdzie w życie nowelizacja kodeksu spółek handlowych. Dzięki niej pozycja akcjonariuszy mniejszościowych ulegnie istotnemu wzmocnieniu, a część przysługujących im obecnie uprawnień ma szanse przestać być wyłącznie martwą literą prawa. Obecnie akcjonariusze mniejszościowi posiadający mniej niż 10 proc. akcji nie mają w zasadzie żadnych skutecznych instrumentów, aby chronić swoje interesy, chyba że na podstawie zapisów statutu spółki akcyjnej uzyskają bardziej uprzywilejowaną pozycję niż ta, którą mają na podstawie obowiązujących uregulowań ustawowych. Jeżeli akcjonariusze nie działają w zgodnej grupie, która umożliwia im osiągnięcie progu dziesięciu procent kapitału zakładowego, nie mają prawa żądania zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia ani też umieszczenia na nim określonych spraw w porządku obrad. Nawet ci akcjonariusze mniejszościowi, których udział w kapitale zakładowym przekracza próg 10 proc. i którym w konsekwencji przysługuje prawo zgłoszenia zarządowi spółki żądania zwołania zgromadzenia, nie korzystają często z tego prawa z uwagi na fakt, że mogą być uchwałą zgromadzenia obciążeni kosztami jego organizacji. Akcjonariusze mniejszościowi, których udział w kapitale zakładowym przekracza 10 proc., mają teoretycznie prawo zgłaszania żądania umieszczenia określonych spraw w porządku obrad również w odniesieniu do zgromadzeń zwoływanych z inicjatywy zarządu spółki, jednak z uwagi na fakt, że żądanie takie należy zgłosić pisemnie najpóźniej na miesiąc przed terminem walnego zgromadzenia (a zgromadzenie może być zwołane przez zarząd z terminem trzytygodniowym od daty ogłoszenia o zgromadzeniu), uprawnienie akcjonariusza mniejszościowego w praktyce często jest niewykonalne z uwagi na niemożność dotrzymania przez niego ustawowego terminu.
Nowelizacja przepisów k.s.h. obniża w art. 400 k.s.h. ustawowy próg z 10 proc. do 5 proc. kapitału zakładowego, a w konsekwencji prawo żądania zwołania zgromadzenia będzie przysługiwało większej rzeszy mniejszościowych akcjonariuszy. Ponadto w przypadku gdy zgromadzenie podejmie uchwałę w przedmiocie obciążenia kosztami nie spółki, lecz akcjonariuszy, na skutek żądania których doszło do zwołania zgromadzenia, akcjonariusze ci mogą zwrócić się do sądu rejestrowego o zwolnienie ich z obowiązku pokrycia kosztów. Jest wysoce prawdopodobne, że sąd rejestrowy, który uzna, że żądanie akcjonariuszy zwołania zgromadzenia było uzasadnione, podejmie decyzje w przedmiocie zwolnienia ich z obowiązku pokrycia kosztów zgromadzenia. Skróceniu do 14 dni ulegnie również termin do zgłaszania zarządowi przez akcjonariuszy żądania umieszczenia określonych spraw w porządku obrad w tych spółkach akcyjnych, w których nie wszystkie akcje są akcjami imiennymi i zgromadzenia zwoływane są przez ogłoszenie w trybie art. 402 par. 1 (w spółkach publicznych termin ten wyniesie 21 dni). Istotnym ułatwieniem jest także to, że żądanie takie będzie mogło być zgłoszone zarządowi w formie elektronicznej.
Akcjonariusze spółek akcyjnych, w których wszystkie akcje są imienne a zgromadzenia zwoływane za pośrednictwem listów poleconych, tracą na skutek nowelizacji uprawnienie do żądania umieszczenia określonych spraw w porządku obrad zgromadzenia zwoływanego z inicjatywy zarządu. Należy jednak pamiętać, że takie uprawnienie ma obecnie charakter wyłącznie formalny, zatem pozbawienie tego prawa na skutek nowelizacji nie pogorszy w praktyce pozycji akcjonariuszy w spółkach akcyjnych, w których wszystkie akcje są akcjami imiennymi. Trzeba podkreślić, że akcjonariuszom takim, o ile osiągną próg 5 proc. kapitału zakładowego, pozostanie uprawnienie do zgłoszenia na ręce zarządu żądania zwołania zgromadzenia i postawienia określonych spraw w porządku obrad zgromadzenia zwołanego z inicjatywy akcjonariuszy. Wydaje się zatem, że decyzja ustawodawcy o formalnym pozbawieniu akcjonariuszy akcji imiennych prawa żądania umieszczenia określonych spraw w porządku obrad zgromadzenia zwoływanego z inicjatywy zarządu była spowodowana potrzebą rezygnacji z fikcyjnego obecnie uprawnienia oraz dostosowania przepisów prawa do realnych warunków funkcjonowania spółek.
Edyta Jusiel
radca prawny w Departamencie Prawa Korporacyjnego Kancelarii Furtek Komosa Aleksandrowicz