Przewidziane w kodeksie spółek handlowych mechanizmy wewnętrznej kontroli spółki przez jej akcjonariuszy są niedoskonałe.
Tymczasem ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (dalej ustawa) przewiduje instytucję rewidenta ds. szczególnych.
Jest to skuteczny mechanizm wewnętrznej kontroli spółki, mający na celu ochronę interesów akcjonariuszy, w szczególności mniejszościowych.
Zgodnie z ustawą rewident ds. szczególnych może zostać powołany przez walne zgromadzenie spółek publicznych w celu zbadania określonego zagadnienia związanego z utworzeniem spółki bądź prowadzeniem jej spraw.
Czy zarząd spółki publicznej ma jednak obowiązek zwołania walnego zgromadzenia i umieszczenia wspomnianej kwestii w porządku obrad? Kto może zostać rewidentem? Czy zarząd bądź akcjonariusze większościowi spółki mogą skutecznie przeciwstawić się wnioskowi akcjonariuszy mniejszościowych?
W praktyce dość często powołuje się rewidenta ds. szczególnych. Dzieje się tak w szczególności w tych spółkach publicznych, w których istnieją silne ugrupowania akcjonariuszy mniejszościowych, np. w postaci funduszy inwestycyjnych bądź funduszy private equity.
Tego typu fundusze są nastawione na osiąganie znacznych zysków, podczas gdy określona polityka spółki bądź jej strategicznego akcjonariusza może powodować, że coroczna dywidenda jest znacznie mniejsza niż oczekiwana.

Opinia zarządu

W jednym z szeroko komentowanych sporów wewnątrzkorporacyjnych akcjonariusze mniejszościowi domagali się powołania rewidenta ds. szczególnych w celu zbadania m.in. stosowania przez spółkę polityki cen transferowych.
Zgodnie z ustawą akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący co najmniej 5 proc. ogólnej liczby głosów mają prawo żądać zwołania walnego zgromadzenia i umieszczenia punktu o powołaniu rewidenta ds. szczególnych w porządku obrad. Zarząd spółki jest wówczas zobowiązany zwołać walne zgromadzenie i przedłożyć na nim swoją opinię co do zasadności powołania rewidenta.
Opinia taka nie jest wiążąca dla akcjonariuszy, jednak wymaga od zarządu spółki ustosunkowania się co do zasadności i celowości powołania rewidenta.
Następnie walne zgromadzenie podejmuje uchwałę o powołaniu rewidenta ds. szczególnych, która powinna wskazywać rewidenta, zakres i przedmiot badania, rodzaje dokumentów, które należy mu udostępnić, a także termin rozpoczęcia badania nie dłuższy niż trzy miesiące od daty podjęcia uchwały.

Kto ma szansę

Rewidentem może zostać wyłącznie podmiot mający wiedzę fachową i kwalifikacje niezbędne do zbadania sprawy określonej w uchwale walnego zgromadzenia, gwarantujący rzetelne i obiektywne sporządzenie sprawozdania.
Nie może być nim natomiast podmiot świadczący w okresie objętym badaniem usługi na rzecz spółki publicznej, jej podmiotu dominującego lub zależnego, jej jednostki dominującej lub znaczącego inwestora w rozumieniu przepisów ustawy o rachunkowości.
Nie może to być też podmiot, który należy do tej samej grupy kapitałowej co podmiot (biegły rewident) świadczący ww. usługi na rzecz wskazanych podmiotów.
Podstawowym obowiązkiem zarządu i rady nadzorczej spółki publicznej jest udostępnienie rewidentowi wszelkich dokumentów określonych w uchwale walnego zgromadzenia, a także udzielenie niezbędnych wyjaśnień, które mogą pojawić się w toku badania.
Obowiązkiem rewidenta ds. szczególnych jest natomiast sporządzenie rzetelnego i obiektywnego sprawozdania w przedmiocie i zakresie objętym wnioskiem.
Ponadto rewident powinien tak sporządzić sprawozdanie, aby nie ujawniało informacji stanowiących tajemnicę techniczną, handlową lub organizacyjną, chyba że jest to konieczne z uwagi na uzasadnienie stanowiska zawartego w tym sprawozdaniu.
Po przeprowadzeniu badania rewident ma obowiązek przedstawić zarządowi i radzie nadzorczej spółki pisemne sprawozdanie z jego wyników, które zarząd przekazuje następnie do publicznej wiadomości.

Ostatecznie rozstrzygnie sąd

W sytuacji gdy walne zgromadzenie nie powoła rewidenta ds. szczególnych zgodnie z wnioskiem akcjonariuszy, mogą oni zwrócić się do sądu rejestrowego o wyznaczenie wskazanego przez nich podmiotu.
Dotyczy to też sytuacji, gdy walne zgromadzenie, głosami akcjonariuszy większościowych, podejmie uchwałę o powołaniu biegłego, której treść będzie inna niż żądana przez mniejszościowych udziałowców. Sąd rejestrowy wezwie zarząd i radę nadzorczą spółki do zajęcia stanowiska co do wyznaczenia rewidenta.
Ponadto sąd ustali, czy zaproponowany rewident spełnia kryteria fachowości i rzetelności oraz czy ma niezbędne kwalifikacje i daje gwarancję sporządzenia obiektywnej opinii. Takie rozwiązanie pozwala uchronić spółkę publiczną przed niecelowym powołaniem rewidenta i narażaniem jej na koszty, a także chroni przed swoistym szantażem korporacyjnym ze strony mniejszościowych udziałowców.
Co istotne, zarząd po otrzymaniu od rewidenta pisemnego sprawozdania z wyników badania ma obowiązek złożyć najbliższemu walnemu zgromadzeniu sprawozdanie ze sposobu ich uwzględnienia.
W praktyce przeprowadzenie badania ma istotne skutki dla spółki, w szczególności w zakresie stosowania przez nią określonej polityki finansowej i rachunkowej. Powołanie rewidenta pozwala bowiem akcjonariuszom mniejszościowym na weryfikację i ocenę określonego zagadnienia związanego z prowadzeniem spraw spółki, z którym się nie zgadzają.
Jarosław Kamiński - prawnik w departamencie korporacyjnym kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz