Stan faktyczny

W maju 2009 r. wspólnicy spółki podjęli uchwałę o podwyższeniu udziału kapitałowego jednego z nich. W zamian wspólnik zobowiązał się do przeniesienia na spółkę własności wkładu niepieniężnego, w postaci zorganizowanej części przedsiębiorstwa, która była związana z działalnością usługową świadczoną wokół lotniska. W konsekwencji wspólnicy dokonali też zmiany umowy spółki. Od podwyższenia wkładu oraz od jego wniesienia notariusz pobrał podatek od czynności cywilnoprawnych. Miesiąc później również w formie aktu notarialnego wspólnicy złożyli oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczeń złożonych pod wpływem błędu oraz zawarli umowę przeniesienia własności. Wyjaśnili, że działali pod wpływem istotnego błędu co do charakteru wnoszonego wkładu.
Jednocześnie powołując się na względną nieważność czynności, wspólnicy wystąpili o zwrot nadpłaty w podatku od czynności cywilnoprawnych. Organy podatkowe odmówiły jednak zwrotu podatku. Wyjaśniły, że instytucja zwrotu podatku została uregulowana w art. 11 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649). Jednym ze zdarzeń uzasadniających zwrot podatku jest uchylenie skutków prawnych oświadczenia woli - nieważność względna. Jednak w ocenie fiskusa błąd, na który powołuje się spółka, nie stanowi błędu prawnie doniosłego i nie może stanowić podstawy do zwrotu podatku w oparciu o przepis art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Uzasadnienie

Ostatecznie odmowa zwrotu podatku została zaskarżona do sądu administracyjnego. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku uwzględnił skargę. Sąd przypomniał, że z nieważnością względną czynności prawnej mamy do czynienia m.in. w przypadku złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu w rozumieniu art. 84 kodeksu cywilnego (k.c.). Ponadto art. 88 par. 1 k.c. daje możliwość osobie, która działała pod wpływem błędu, uchylenia się od skutków prawnych tak złożonego oświadczenia woli. Uchylenie się następuje poprzez oświadczenie złożone w określonym terminie. W ocenie WSA wystarczy, że zostanie ono złożone w zwykłej formie pisemnej osobie będącej adresatem oświadczenia złożonego pod wpływem błędu. Nie ma potrzeby sądowego unieważnienia umowy i wytaczania powództwa. Samo złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych powoduje, że daną czynność prawną uważa się za nieważną od samego początku (ex tunc). Możliwość skorzystania z uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia zależy wyłącznie od decyzji składającego to oświadczenie. Druga strona nie może przeszkodzić powstaniu skutków uchylenia ani też zapobiec unieważnieniu czynności prawnej.
Jednak sąd zauważył, że jeżeli druga strona trwa przy stanowisku, iż uchylenie się jest bezpodstawne, wówczas możliwe jest rozstrzygnięcie przez sąd, czy było ono uzasadnione. Zdaniem WSA zakwestionowanie skuteczności oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych czynności podjętej w błędzie z art. 84 k.c. może się odbyć tylko na drodze sądowej. Jeśli więc w postępowaniu o zwrot podatku w trybie art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych strona przedłożyła stosowne oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych czynności dokonanej pod wpływem błędu, to należy przyjąć, że podjęta czynność prawna obarczona była względną nieważnością, o ile w tej kwestii nie było odmiennego orzeczenia sądu powszechnego. Organom podatkowym nie wolno bowiem samodzielnie badać, czy spełnione zostały przesłanki błędu prawnie doniosłego i czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli nastąpiło w sposób prawem przewidziany.
W przypadku gdy organy podatkowe podjęły wątpliwości co do skuteczności oświadczeń o uchyleniu się od skutków danej czynności, a co za tym idzie powzięły wątpliwości co do istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, zobowiązane były do wystąpienia do sądu powszechnego z powództwem o ustalenie na podstawie art. 1891 k.p.c. Powyższe uregulowanie uzupełnione zostało dodatkowo w art. 199a par. 3 Ordynacji podatkowej. W ocenie WSA nie leży w kompetencji organów podatkowych dokonywanie w tej materii samodzielnej oceny i w konsekwencji przesądzanie w postępowaniu podatkowym o ważności czy nieważności czynności prawnej rodzącej obowiązek podatkowy.
Wyrok WSA w Gdańsku z 24 listopada 2010 r., sygn. akt I SA/Gd 889/10, niepublikowany.
Oprac. Aleksandra Tarka

Opinia

Marta Ignasiak, doradca podatkowy w Kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz
Sąd potwierdził, że przedmiot opodatkowania w podatku od czynności cywilnoprawnych ściśle wynika z prawa cywilnego. W związku z tym jak w żadnym innym podatku trudno, żeby organy podatkowe samodzielnie oceniały zaistnienie przesłanek wystąpienia lub niewystąpienia obowiązku podatkowego. O zdarzeniach kształtujących sytuację prawną podatników orzekać mają sądy powszechne, a organy podatkowe decydować mogą jedynie o skutkach podatkowych tych zdarzeń. Organy podatkowe nie są jednak pozbawione możliwości działania - gdy jest to niezbędne dla oceny skutków podatkowych zdarzenia, mogą wystąpić z powództwem o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego (art. 1891 k.p.c.). Organy powinny też wystąpić z takim powództwem każdorazowo, gdy wystąpią wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia takiego stosunku (art. 199a par. 3 Ordynacji podatkowej). Wyrok jest istotny, gdyż przypomina organom podatkowym, że ich zadaniem jest nie tyle stosowanie przepisów, lecz również stosowanie się do nich.