Załóżmy, że upadły jest winny przedsiębiorcy B. 15 tys. zł, a jednocześnie B. jest winny upadłemu 20 tys. zł. Gdyby nie istniała możliwość dokonania potrącenia, przedsiębiorca B musiałby oddać 20 tys. zł upadłemu (środki te zasiliłyby masę upadłości), a jednocześnie dochodzić w postępowaniu upadłościowym 15 tys. zł. Przedsiębiorca B. miałby przy tym raczej niewielkie szanse na odzyskanie całej sumy należnej mu od upadłego. Skorzystanie z potrącenia upraszcza całą sytuację - B., zamiast oddawać upadłemu 20 tys. zł i domagać się następnie 15 tys. zł zwraca do masy upadłości jedynie 5 tys. zł.

Trzeba spełnić warunki

Ponieważ potrącenie jest uprzywilejowanym sposobem dochodzenia roszczeń w postępowaniu upadłościowym, ustawodawca obwarowuje możliwość skorzystania z niego wieloma warunkami. Po pierwsze, dokonać potrącenia będą mogli jedynie ci wierzyciele, których zobowiązania wobec upadłego są pieniężne. Jeżeli więc np. wierzyciel jest zobowiązany do dostarczenia upadłemu samochodu, potrącenie jest wyłączone.
Po drugie, wierzytelność wierzyciela - potrącającego nie może być przedawniona, chyba że zanim doszło do przedawnienia, powstała wzajemna wierzytelność upadłego. Po trzecie, wierzytelność upadłego wobec potrącającego wierzyciela nie może należeć do kategorii wierzytelności, z których potrącenie jest wykluczone, a więc np. nie może być wierzytelnością z tytułu czynów niedozwolonych.
W celu ochrony ogółu wierzycieli ustawodawca wyklucza w niektórych wypadkach możliwość dokonania potrącenia. Nie jest więc możliwe potrącenie, gdy wierzyciel upadłego stał się jego dłużnikiem po ogłoszeniu upadłości.

Niedopuszczalne potrącenie

Potrącenie jest także zakazane, jeżeli dłużnik nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstaw do jej ogłoszenia. Ponadto wierzyciel nie może dokonać potrącenia, jeżeli stał się wierzycielem upadłego na skutek spłaty długu upadłego, za który był odpowiedzialny osobiście (np. jako poręczyciel) albo określonymi przedmiotami majątkowymi i w czasie przyjęcia odpowiedzialności za dług upadłego wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości, chyba że przyjęcie odpowiedzialności nastąpiło na rok przed jej ogłoszeniem.

Złożenie oświadczenia

Warunkiem skorzystania z potrącenia w postępowaniu upadłościowym jest złożenie oświadczenia o potrąceniu najpóźniej przy zgłoszeniu wierzytelności. Oświadczenie o potrąceniu najlepiej doręczyć syndykowi przed dokonaniem zgłoszenia wierzytelności (nie wystarczy samo nadanie oświadczenia na poczcie - musi ono dojść do wiadomości syndyka zanim wierzytelność zostanie zgłoszona), a następnie powołać się na powyższą okoliczność w zgłoszeniu wierzytelności załączając kopię oświadczenia o potrąceniu wraz z dowodem doręczenia go syndykowi.
Przykład: Kiedy przedawnia się wierzytelność
Przedsiębiorca A był winny przedsiębiorcy B 100 tys. zł. Wierzytelność B wobec A o zwrot tej sumy przedawniła się w styczniu 2010 r. Jednocześnie w lutym 2010 r. przedsiębiorca B pożyczył od przedsiębiorcy A 100 tys. zł. Zanim B zdążył oddać pożyczkę, sąd ogłosił upadłość A. W wyżej opisanej sytuacji B nie będzie mógł skorzystać z potrącenia - jego wierzytelność wobec A przedawniła się zanim powstała wierzytelność A wobec B.
Z inną sytuacją mielibyśmy do czynienia, gdyby wierzytelność B wobec A przedawniła się w marcu 2010.
Przykład: Wierzyciel zostaje dłużnikiem po ogłoszeniu upadłości
Przedsiębiorcy A przysługuje wobec upadłego wierzytelność w wysokości 100 tys. zł. A wie, że szanse na zaspokojenie wierzytelności wobec upadłego są nikłe (jest wielu wierzycieli, a majątek upadłego nie jest duży). Gdyby nie ograniczenia ustawowe, przedsiębiorca A mógłby np. kupić od syndyka składnik masy upadłości (np. samochód wart 100 tys. zł), a następnie, zamiast zapłacić cenę za samochód do masy upadłości, z której zaspokajani są wszyscy wierzyciele, dokonać potrącenia. W ten sposób A zaspokoiłby w całości swoją wierzytelność wobec upadłego, zmniejszając jednocześnie szanse pozostałych wierzycieli na odzyskanie należności od upadłego.

Daria Juchnowicz-Bierbasz
aplikantka adwokacka w departamencie postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz
Podstawa prawna
Ustawa z 24 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
Ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1361).