Od stycznia tego roku, w wyniku zmiany przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, obowiązują nowe zasady ustalania miejsca opodatkowania VAT. Czy nowe przepisy przewidują zmiany w zakresie opodatkowania usług najmu środków transportu?

Na początku warto przypomnieć, że umowa najmu może zostać różnie sklasyfikowana na potrzeby podatku od towarów i usług. Wynajem, dzierżawa oraz tzw. leasing operacyjny traktowane są zazwyczaj jak świadczenie usług, tym niemniej podobne umowy przewidujące przejście prawa własności towaru w następstwie normalnych zdarzeń w nich przewidzianych lub z chwilą zapłaty ostatniej raty oraz tzw. leasing finansowy, traktowane są jak dostawa towarów.
Wprowadzone od stycznia zmiany w zasadzie nie dotyczą dostawy towarów, ale miejsca świadczenia usług. Od tego miejsca uzależniony jest wybór państwa, w którym należny będzie VAT od wyświadczonych usług. W przypadku typowych usług najmu środków transportu określenie miejsca świadczenia usług uzależnione będzie od statusu usługobiorcy, sposobu ich wykorzystania przez przedsiębiorcę oraz faktycznego okresu najmu.

Prześledźmy to na prostym przykładzie: polska firma wynajmuje samochód od niemieckiego kontrahenta (podatnika podatku od wartości dodanej). Kto i gdzie zapłaci VAT?

Typowa umowa najmu nie przewiduje przejścia prawa własności towaru w następstwie normalnych zdarzeń w niej przewidzianych lub z chwilą zapłaty ostatniej raty. Dlatego znajdą do niej zastosowanie przepisy dotyczące świadczenia usług.
Zasadą jest, że VAT od usług świadczonych na rzecz przedsiębiorców będzie należny w kraju usługobiorcy, czyli w rozpatrywanym przypadku - w Polsce. Jest to zmiana w porównaniu z przepisami obowiązującymi w poprzednim roku, zgodnie z którymi usługi najmu, dzierżawy i leasingu dotyczące środków transportu były opodatkowane w kraju siedziby usługodawcy, czyli w naszym przykładzie - poza granicami kraju.
Obecnie wystawiona przez wynajmującego faktura powinna zawierać adnotację o tym, że na podstawie art. 44 Dyrektywy Rady 2006/112/WE, zmienionej przez Dyrektywę 2008/8/WE, VAT rozlicza usługobiorca. Jeżeli faktura takiej informacji nie zawiera, to - zgodnie ze stanowiskiem organów podatkowych - podatnik i tak powinien rozliczyć VAT w Polsce (tj. wystawić fakturę wewnętrzną oraz naliczyć i - o ile ma takie prawo - odliczyć VAT).

Czyli obecnie VAT od usług najmu rozliczy usługobiorca, tj. najemca środków transportu. Czy od powyższej zasady przewidziano jakiekolwiek wyjątki?

Tak. Po pierwsze, w kraju usługodawcy (wynajmującego) rozliczyć należy usługi świadczone na rzecz klientów indywidualnych (niebędących podatnikami VAT) lub na cele osobiste podatnika, jego byłych i obecnych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych lub członków stowarzyszenia. Chodzi tu o to, by zasada opodatkowania w państwie usługobiorcy nie dotyczyła świadczenia usług przeznaczonych na potrzeby osobiste przedsiębiorcy lub jego personelu. Jeżeli taka sytuacja ma miejsce, to VAT powinien zostać rozliczony przez przedsiębiorcę wynajmującego środki transportu (tzn. niemieckiego kontrahenta) według niemieckich stawek VAT.
Dodatkowo w art. 28j ustawy o podatku od towarów i usług wprowadzono odrębną zasadę dla usług krótkotrwałego najmu środków transportu, dla których miejscem świadczenia jest zawsze miejsce, w którym te środki są faktycznie oddawane do dyspozycji usługobiorcy. W takiej sytuacji VAT będzie należny w państwie, w którym polska firma otrzyma samochód do dyspozycji. Wyjątek ten dotyczy jedynie usług najmu, na podstawie których najemca posiada środki transportu lub korzysta z nich w sposób ciągły przez okres nieprzekraczający kolejnych 30 dni (90 dni w przypadku jednostek pływających).

Jak ma rozliczyć VAT polski przedsiębiorca, który wynajmuje samochody podmiotom zagranicznym?

Jeżeli są to krótkoterminowe usługi najmu środków transportu oddawanych do dyspozycji podmiotu zagranicznego na terytorium kraju, to VAT należny będzie w Polsce. Wystawiana przez polską firmę faktura powinna zawierać polski VAT. Za granicą taka usługa powinna być traktowana jako usługa poza zakresem opodatkowania VAT.
W przypadku najmu długoterminowego rozliczenie VAT zależeć będzie od statusu kontrahenta i sposobu wykorzystania środków transportu - na podobnych zasadach jak wskazane powyżej. Z wyjątkiem usług nabywanych przez konsumentów (niepodatników VAT) oraz usług wykorzystywanych na cele prywatne zagranicznego przedsiębiorcy lub jego personelu, VAT rozliczy, wykaże i zapłaci nabywca usługi (najemca środków transportu). W pozostałych przypadkach polski przedsiębiorca powinien wystawić fakturę zawierającą polski VAT.
Jako że w praktyce trudno zweryfikować planowany sposób wykorzystania usługi przez zagranicznego kontrahenta, warto uzyskać w tym zakresie oświadczenie od nabywcy.

W jaki sposób przedsiębiorca ma rozliczyć podatek, jeżeli niemiecki kontrahent nie podał adresu swojej siedziby?

Wymóg podania adresu siedziby kontrahenta ma, co do zasady, jedynie charakter informacyjny. Zgodnie z par. 5 rozporządzenia ministra finansów z 28 listopada 2008 r., dotyczącego m.in. wystawiania faktur (Dz.U. z 2008 r. nr 212, poz. 1337 z późn. zm.) adres ten należy podać na fakturze VAT lub fakturze wewnętrznej (par. 25 tego rozporządzenia). Brak tego adresu nie powinien zasadniczo wpłynąć na rozliczenia podatkowe.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku świadczenia usług niezbędne będzie ustalenie kraju, w którym usługobiorca posiada siedzibę lub stałe miejsce prowadzenia działalności. Jeżeli przedsiębiorca nie poda takiego adresu, należałoby przyjąć, że usługa nie jest świadczona na cele związane z jego działalnością gospodarczą i opodatkować ją polskim VAT.

Co zrobić jeśli okaże się, że podany przez zagranicznego usługobiorcę numer identyfikacyjny VAT nie jest ważny?

Przy rozliczeniu usług najmu w zasadzie nie ma znaczenia prawidłowość numeru VAT kontrahenta. Ustawodawca wskazał, że przedsiębiorcą zobowiązanym do rozliczenia VAT jest nie tylko zarejestrowany podatnik, lecz każdy podmiot, który wykonuje samodzielnie działalność gospodarczą (produkcyjną, handlową lub usługową) bez względu na cel czy rezultat takiej działalności. Niemniej jednak warto dodatkowo zweryfikować status kontrahenta po to, by uniknąć niepotrzebnych problemów.
rozmawiała Ewa Ciechanowska
Podstawa prawna
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2004 r. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra finansów z 28 listopada 2008 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2008 r. nr 212, poz. 1337 z późn. zm.).