Zakaz handlu w niedziele i święta
FKA Fakty Komentarze Analiza
Fakty
W dniu 30 stycznia 2018 r. Prezydent podpisał ustawę z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni („Ustawa”). Podpisana Ustawa ma zostać opublikowana w najbliższych dniach, natomiast datę jej wejścia w życie ustalono na 1 marca 2018. Zgodnie z Ustawą, w niedziele i święta w placówkach handlowych handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem lub powierzenie wykonywania pracy w handlu oraz czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu na innej podstawie jest zakazane. Pierwszym dniem obowiązywania zakazów będzie niedziela 11 marca br.
Oprócz niedziel, święta jakich dotyczy zakaz to: 1 stycznia (Nowy Rok), 6 stycznia (Trzech Króli), Niedziela Wielkanocna i Poniedziałek Wielkanocny, 1 maja i 3 maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, Boże Ciało, 15 sierpnia, 1 listopada, 11 listopada, 25 grudnia i 26 grudnia (Boże Narodzenie).
Zakaz, o którym mowa powyżej nie obowiązuje (co znaczy, że można będzie w tych miejscach handlować i wykonywać czynności związane z handlem) m. in. na stacjach benzynowych, w kwiaciarniach, piekarniach, cukierniach, lodziarniach (jeśli przeważająca działalność takich placówek będzie polegać odpowiednio na handlu kwiatami, wyrobami piekarniczymi i cukierniczymi), w aptekach i punktach aptecznych, w placówkach handlujących pamiątkami i dewocjonaliami, w kioskach, w placówkach pocztowych, w placówkach handlowych w zakładach hotelarskich, na festynach, jarmarkach i innych imprezach okolicznościowych, w placówkach handlowych w zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i innych placówkach służby zdrowia, które świadczą całodzienne lub całodobowe świadczenia zdrowotne, w placówkach handlowych na dworcach, w portach morskich i lotniczych – w zakresie związanym z obsługą podróżnych, w środkach transportu i na statkach, w sklepach internetowych i na platformach internetowych, w hurtowniach farmaceutycznych, w placówkach handlowych, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście we własnym imieniu i na własną rzecz.
Komentarze
Przedsiębiorcy prowadzący działalność handlową (polegającą na sprzedaży towarów w placówkach handlowych) mają zatem miesiąc na przygotowanie się do zmian. Zostali jednak wyposażeni w przepisy przejściowe.
Od 1 marca 2018 r. do 31 grudnia 2018 r. „handel” będzie dozwolony tylko w pierwszą i ostatnią niedzielę miesiąca, od 1 stycznia 2019 r. do 31 grudnia 2019 r. tylko w ostatnią niedzielę miesiąca, a od 1 stycznia 2020 r. zakaz będzie obejmował wszystkie niedziele oprócz siedmiu niedziel w roku, tzn. dwóch kolejnych niedziel poprzedzających pierwszy dzień Bożego Narodzenia, jedną niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkanocy oraz dodatkowe cztery niedziele w roku, tj. ostatnią niedzielę stycznia, kwietnia, czerwca i sierpnia. Ponadto w Wigilię i w Wielką Sobotę „handel” będzie zakazany po godzinie 14.00, przy czym jeśli 24 grudnia przypadnie w niedzielę – handel nadal będzie możliwy tylko do godziny 14.00. Trudno powiedzieć, czy wtedy niedzielny 24 grudnia będzie traktowany jako jedna z dwóch niedziel przypadających bezpośrednio przed pierwszym dniem Bożego Narodzenia, czy stanie się trzecią częściowo handlową niedzielą. Jednocześnie pracownik ma zachować prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem wymiaru jego czasu pracy z powodu wykonywania pracy w dniu 24 grudnia lub w Wielką Sobotę do godz. 14.00.
Powierzenie wykonywania pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu na innej podstawie wbrew ustanowionym w Ustawie zakazom podlegać będzie karze grzywny w wysokości od 1 000 do 100 000 PLN. Co oznacza, że wykonywanie takiej pracy osobiście przez przedsiębiorcę nie jest objęte karą – sankcjonowane jest jedynie jej powierzanie.
Analiza
Ustawa ogranicza dopuszczalność handlu we wskazanych prawem dniach, ale wprowadza trzy różne, wyraźnie wyodrębnione zakazy:
(a) ogólny zakaz handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem, (b) zakaz powierzania pracownikom lub zatrudnionym wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem i (c) zakaz nieodpłatnego powierzania handlu lub czynności związanych z handlem. Trudno znaleźć uzasadnienie dla ustanowienia aż trzech zakazów. Wydaje się, że intencją ustawodawcy było jedynie ograniczenie dopuszczalności powierzania pracownikom lub osobom zatrudnionym na podstawie innych umów cywilnoprawnych zadań w określone dni, takie jak niedziele czy święta. Teoretycznie, przemawia za tym również fakt wyłączenia ograniczeń wobec placówek handlowych, w których handel prowadzony jest przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek.
Wiele do życzenia pozostawia sposób zdefiniowania przez prawodawcę zakazanych działań.
Zakazy dotyczą „handlu” oraz „czynności związanych z handlem”. Rozumienie „handlu” zostało ograniczone do procesu sprzedaży polegającego na wymianie towaru lub wyrobu na środki pieniężne. Handlem nie będzie więc – jak się wydaje - wymiana towarów lub wyrobów na bony czy vouchery, które ciężko uznać za środki pieniężne. Podobnie za środki pieniężne nie są (póki co) uznawane kryptowaluty, co otwiera furtkę tym przedsiębiorcom, którzy dopuszczają w swoich placówkach handlowych możliwość takich płatności.
Wiele wątpliwości powstało też na gruncie obszernego, zawierającego ponad 30 pozycji, katalogu wyłączeń spod ustawowych zakazów.
W komentarzach wskazywano, że wyłączenia są nieprecyzyjne i pozwalają na łatwe obejście przepisów nie tylko Ustawy, ale także Kodeksu pracy (ograniczając prawo pracownika do odpoczynku). Co prawda Senat doprecyzował przepis zawierający szeroko omawiane wyłączenie piekarni spod zakazu, wskazując że handel wyrobami piekarniczymi powinien być przeważającą działalnością danej placówki. Nadal niejasny pozostaje jednak chociażby zakres wyjątku dotyczącego placówek handlowych na dworcach, w zakresie związanym z bezpośrednią obsługą podróżnych. Przy wielu dworcach w Polsce funkcjonują bowiem duże markety, w których zakupy robią nie tylko podróżni, ale także inni klienci. Co więcej, można zastanawiać się jakiego rodzaju sklepy przydworcowe prowadzą działalność „w zakresie związanym z bezpośrednią obsługą podróżnych”.
Jednym z istotnych wyłączeń spod zakazu jest możliwość prowadzenia działalności w placówkach handlowych, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek. Teoretycznie brzmi to klarownie, ale pojawia się pytanie o sytuację osób prowadzących placówkę handlową jako wspólnicy spółki osobowej, jeżeli sami stają za ladą sklepową. W spółce cywilnej sprawa jest prostsza – wydaje się, że będą oni objęci wyłączeniem spod zakazu handlu. Przy innych spółkach osobowych (tj. m in. spółce jawnej czy komandytowej) można mieć wątpliwości co do objęcia wspólników zakresem wyłączenia - wspólnicy nie są przedsiębiorcami prowadzącymi działalność osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek (działają bowiem przez spółkę). Z drugiej jednak strony, nie podlegają na mocy Ustawy żadnej sankcji – nie powierzają bowiem handlu ani czynności związanych z handlem pracownikom ani osobom zatrudnionym na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Podsumowując, paradoksalnie jednak przybędzie zatrudnionych, których można zmusić do pracy w dni świąteczne. Obecnie, na podstawie art. 1519a kodeksu pracy i ustawy o dniach wolnych od pracy pracownicy mają prawo do niezakłóconych 13 dni wolnych od pracy – wyjątkowo w dzień świąteczny obecnie mogą handlować jedynie właściciele placówek handlowych, czy też stacje paliw, które na podstawie interpretacji Państwowej Inspekcji Pracy nie są objęte omawianym przepisem. Po zmianach będzie ponad 30 wskazanych w Ustawie wyjątków (opisanych wyżej) - ich właściciele będą mieli więc furtkę, aby obiekty te były otwarte także w dni ustawowo wolne od pracy.