Nadeszły zmiany w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
Fakty
13 lipca 2018 r. weszła w życie ustawa z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („Ustawa AML”), która w całości zastąpiła dotychczasową polską ustawę dotyczącą przeciwdziałania praniu pieniędzy.
Nowa ustawa stanowi implementację tzw. IV Dyrektywy AML (dyrektywa 2015/849 z 20 maja 2015 r.) i wprowadza istotne zmiany w systemie przeciwdziałania praniu pieniędzy, w tym:
- rozszerza katalog podmiotów objętych obowiązkiem stosowania ustawy, o m.in. instytucje pożyczkowe w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim oraz podmioty świadczące usługi w zakresie tworzenia osób prawnych i zapewniania siedziby lub adresu dla prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego; ustawa obniża także (z 15 000 euro do 10 000 euro) próg płatności gotówkowych, których przyjmowanie lub dokonywanie zobowiązuje każdego przedsiębiorcę do stosowania Ustawy AML;
- nakłada na instytucje obowiązane nowe obowiązki;
- zwiększa kary za ich nieprzestrzeganie.
Komentarze
Nowe przepisy zobowiązują instytucje obowiązane do weryfikacji i dostosowania stosowanych już regulacji wewnętrznych, a także wprowadzenia nowych procedur, także na poziomie grupy
(m.in. procedura anonimowego zgłaszania rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów oraz procedura grupowa określająca zasady wymiany i ochrony informacji przekazywanych pomiędzy poszczególnymi podmiotami wchodzącymi w skład grupy). Z uwagi na rozszerzenie niektórych definicji (np. osoby zajmującej eksponowane stanowiska polityczne) konieczna jest też weryfikacja istniejącej bazy klientów pod tym kątem.
Mimo że wiele instytucji obowiązanych już kilka miesięcy temu rozpoczęło działania w celu dostosowania się do nowych przepisów, proces ten z pewnością nie jest łatwy.
Ustawodawca zdecydował się bowiem w wielu przypadkach na ogólne sformułowanie obowiązków instytucji obowiązanych (dotyczy to przykładowo stosowania wzmożonych lub uproszczonych środków bezpieczeństwa finansowego).
Na etapie konsultacji projektu zgłaszano też wiele wątpliwości interpretacyjnych, które nie zostały niestety wyeliminowane w ustawie.
Prowadzi to do rozbieżnych interpretacji przepisów przez poszczególne instytucje obowiązane. Rozstrzygnięcie tych wątpliwości będzie miało istotne znaczenie w praktyce m.in. z uwagi na wysokie sankcje grożące obecnie za naruszenie ustawy. Jeśli ustawodawca nie podejmie prac w celu doprecyzowania tych przepisów, instytucjom obowiązanym pozostanie oczekiwać na komunikaty i wytyczne Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.
Analiza
Do najważniejszych zmian wprowadzonych ustawą należą:
1. zmiany w zakresie raportowania tzw. transakcji ponadprogowych
Ustawa AML zniosła obowiązek rejestrowania i raportowania do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej każdej transakcji, której równowartość przekracza 15 000 euro. Obowiązek gromadzenia i przekazywania do GIIF informacji został zawężony do 4 kategorii transakcji, tj.: przyjętej wpłaty lub dokonanej wypłaty środków pieniężnych o równowartości przekraczającej 15 000 euro, wykonanym transferze środków pieniężnych o równowartości przekraczającej 15 000 euro, transakcji kupna lub sprzedaży wartości dewizowych, której równowartość przekracza 15 000 euro, którą przeprowadziła lub pośredniczyła w niej instytucja obowiązana oraz czynności notarialnych.
Zmianę tę należy ocenić pozytywnie, przyczyni się bowiem do ograniczenia nadmiernych obowiązków informacyjnych po stronie kilku instytucji obowiązanych zaangażowanych w transakcję.
Nowa Ustawa AML istotnie skraca natomiast termin przekazywania informacji do GIIF, wymagając, by były one przekazywane na bieżąco (pamiętać trzeba jednak o przepisach przejściowych, zgodnie z którymi jeszcze do 13 października 2018 r. instytucje obowiązane przekazują informacje do GIIF w trybie i terminach określonych w dotychczasowych przepisach).
2. Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych
Ustawa wprowadza instytucję Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, który będzie dostępny od 13 października 2019 r. Rejestr ten ma być jawny, a zgromadzone w nim informacje udostępniane będą nieodpłatnie.
Co istotne, na wszystkie spółki handlowe wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego (nie tylko instytucje obowiązane!), z wyjątkiem spółek partnerskich oraz publicznych spółek akcyjnych, nałożono obowiązek zgłoszenia do Rejestru informacji o swoich beneficjentach rzeczywistych. Obowiązek będzie musiał być wykonany po raz pierwszy do dnia 13 kwietnia 2020 r. Jego niewykonanie podlega karze pieniężnej w wysokości do 1 000 000 zł.
3. Ocena ryzyka oraz środki bezpieczeństwa finansowego
Wiele zmian dotyczy obowiązków związanych z oceną ryzyka i stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, m.in.
- wszystkie instytucje obowiązane zostały zobowiązane do sporządzenia i aktualizacji (nie rzadziej niż raz na 2 lata) oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszącego się do ich działalności (z uwzględnieniem czynników takich jak: klienci, obszary geograficzne działalności, produkty, kanały dostawy itd.). Pierwsza ocena ryzyka musi zostać sporządzona najpóźniej do 13 stycznia 2019 r.;
- zmianie uległa nie tylko definicja beneficjenta rzeczywistego, zwiększono także wymogi dotyczące jego ustalenia – dotychczasowy obowiązek zachowania staranności zastąpiono obowiązkiem identyfikacji beneficjenta rzeczywistego;
- zmieniono zakres danych, które instytucja obowiązana zobowiązana jest ustalić w odniesieniu do klienta, jego reprezentantów czy beneficjentów rzeczywistych. Aby uniknąć kolizji z zasadą adekwatności pozyskiwanych danych osobowych, a tym samym ryzyka naruszenia RODO, należy więc dokładnie zweryfikować zakres danych osobowych wymaganych przez instytucję obowiązaną i ograniczyć je wyłącznie do tych wymaganych przez obecne przepisy;
- zmianie uległa też regulacja dotycząca osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne, m.in. rozszerzona została definicja osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne. Zgodnie z Komunikatem GIIF opublikowanym 12 lipca 2018 r.: „(…) w związku z powyższym instytucje obowiązane zobligowane są do zweryfikowania dotychczasowej bazy klientów w celu zidentyfikowania relacji z klientami wypełniającymi ustawową definicję. Od klientów mogą być przyjmowane oświadczenie w formie pisemnej lub formie dokumentowej, że jest on albo nie jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne”.
4. Konieczność stworzenia procedur wewnętrznych
Wśród zmian dotyczących obowiązków instytucji obowiązanych wymienić należy również konieczność wdrożenia przez podmioty należące do grupy tzw. procedury grupowej, która ma określać zasady wymiany i ochrony informacji przekazywanych na potrzeby wykonywania obowiązków z zakresu AML pomiędzy poszczególnymi podmiotami wchodzącymi w skład tej grupy. Obowiązek może być uciążliwy w szczególności dla podmiotów, które – z uwagi na szeroki zakres definicji „grupy”, obejmującej jednostkę dominującą oraz jej jednostki podporządkowane w rozumieniu ustawy o rachunkowości – należą do więcej niż jednej grupy.
Dodatkowo wprowadzono obowiązek opracowania i wdrożenia wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania przez pracowników lub inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów, czyli tzw. procedury whistleblowing.
5. Wymiar kar administracyjnych
Wraz ze zwiększeniem obowiązków, wzrosły też sankcje za ich naruszenie. Jedną z nich jest pieniężna kara administracyjna, która może być nałożona na instytucję obowiązaną do wysokości 20 868 500 zł (w przypadku osób fizycznych) lub równowartości kwoty 5 000 000 euro lub do wysokości 10% obrotu wykazanego w ostatnim zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy (w przypadku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej). Stanowi to istotne podwyższenie maksymalnego wymiaru kary pieniężnej, w stosunku do dotychczasowych 750 000 zł. Kara pieniężna może być też nałożona na osobę odpowiedzialną w danej instytucji za wdrażanie obowiązków określonych w Ustawie AML.
Możliwość wymierzenia kary administracyjnej nie dotyczy jednak naruszenia wszystkich postanowień Ustawy AML, lecz wskazanego w ustawie katalogu obowiązków. Warto więc go dokładnie przeanalizować.