Negatywny stosunek do stron postępowania czy też znajomość z krewnym strony stanowią nowe okoliczności uzasadniające wyłączenie sędziego z postępowania w danej sprawie. Wprowadziła je obowiązująca od 1 lipca 2009 r. nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego.

– Za podstawę wyłączenia można teraz uznać nie tylko stosunek osobisty sędziego ze stronami postępowania i ich pełnomocnikami, ale również stosunek do samego przedmiotu postępowania – mówi Anna Cudna-Wagner, radca prawny i wspólnik kancelarii FKA Furtek Komosa Aleksandrowicz. Chodzi o sytuacje, w których sędzia uzewnętrznia swój pogląd na sprawę bądź stosunek do stron postępowania, zarówno na sali rozpraw, jak i poza nią.

Dotychczasowe przepisy nie dawały podstaw do wyłączenia sędziego np. w sprawie o odszkodowanie za szkodę powstałą w wyniku przewlekłości postępowania, przez sędziego, który wcześniej tej przewlekłości się dopuścił.

– Teraz mogą to być wypowiedzi czy też inne przejawy zachowania świadczące o realnym niebezpieczeństwie rozpoznania sprawy przez stronniczo nastawionego sędziego – tłumaczy Rafał Karbowniczek, prawnik z działu procesowego w kancelarii Gessel. Nowe okoliczności nie dotyczą już wyłącznie układu sędzia – strona lub pełnomocnik, ale obejmują również układ sędzia – inne osoby.

Z braku regulacji kodeksowych, to na przewodniczących wydziałów spoczywał ciężar pilnowania, by nie dochodziło do przydzielania do referatów poszczególnych sędziów spraw, w których choćby najlepsze orzeczenie mogłoby być odebrane jako stronnicze z uwagi na szczególne okoliczności.

Artykuł 49 k.p.c. w nowym brzmieniu jest niemal tożsamy z art. 41 kodeksu postępowania karnego, który reguluje instytucję wyłączenia sędziego na wniosek w procedurze karnej. Tam za podstawę wyłączenia przyjmuje się np. to, że dany sędzia rozpoznał wcześniej sprawę jednego ze współsprawców przestępstwa, a następnie w odrębnym procesie miałby rozpoznawać sprawę drugiego współsprawcy tego samego czynu, opierając się w dużej mierze na tych samych dowodach.

– Uważa się, że w takiej sytuacji pojawiają się wątpliwości co do bezstronności sędziego, albowiem już raz wypowiedział się na temat istotnych okoliczności sprawy – mówi sędzia Paweł Pratkowiecki, rzecznik prasowy Sądu Okręgowego w Legnicy.

Po nowelizacji o wyłączeniu sędziego nadal każdorazowo rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, lub sąd nad nim przełożony. Zawsze wątpliwości co do bezstronności sędziego muszą być także uzasadnione. Oznacza to, że obiektywnie, z punktu widzenia przeciętnego obywatela, kierującego się logicznym i zdroworozsądkowym rozumowaniem, dana sytuacja mogłaby wywołać wspomnianą wątpliwość.

Wyłączenie sędziego

Nowe okoliczności uzasadniające wyłączenie sędziego:

● negatywny stosunek do stron postępowania,

● znajomość z krewnym strony lub samą stroną,

● pośredni interes ekonomiczny w konkretnym rozstrzygnięciu,

● negatywny pogląd na konkretną sprawę.

Podstawa prawna

● Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 234, poz. 1571).