Projekt nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
FKA Fakty Komentarze Analiza
Fakty
Projekt nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy kodeks postępowania cywilnego z kwietnia 2015 przewiduje szereg zmian mających na celu jeszcze większe wzmocnienie ochrony konsumentów.
Większość projektowanych zmian odnosi się do przedsiębiorców ze wszystkich branż. Projekt ma silne poparcie rządu, stąd istnieje duża szansa, że omawiana nowelizacja wejdzie w życie w tej kadencji Sejmu.
Do istotnych zmian należy m.in.:
- zastąpienie dotychczasowego sądowego systemu kontroli postanowień wzorców umów modelem administracyjnym;
- wprowadzenie dodatkowej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na misselingu;
- przyznanie Prezesowi UOKiK prawa publikacji ostrzeżeń i komunikatów w publicznym radiu i telewizji;
- uprawnienie Prezesa UOKiK do wydania decyzji tymczasowej w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;
- możliwość przeszukania pomieszczeń lub rzeczy przedsiębiorcy w przypadku praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;
- uprawnienie Prezesa UOKiK do żądania informacji objętych tajemnicą bankową.
Komentarze
Projekt nowelizacji budzi duże emocje, gdyż daje Prezesowi UOKiK istotnie daleko idące uprawnienia w postępowaniu w sprawie kontroli postanowień wzorców umownych oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Niektóre założenia projektu zasługują na aprobatę: np. zrezygnowanie przez Prezesa UOKiK z rozszerzonej prawomocności. Projekt zakłada, że postępowanie prowadzone byłoby wobec konkretnego przedsiębiorcy i dotyczyłoby konkretnego wzorca umowy.
Jednak większość projektowanych zmian budzi wątpliwości.
Dotyczy to m.in. możliwości nakładania kary pieniężnej w wysokości do 10% obrotu przedsiębiorcy (osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary) w przypadku decyzji uznającej postanowienie wzorca umownego za niedozwolone. Projektowana zmiana wydaje się nieproporcjonalna do wagi naruszenia. Stosowanie niedozwolonych postanowień umownych przez przedsiębiorców – w zakresie sankcji – będzie traktowane podobnie jak np. udział w kartelu.
Jeśli chodzi o publikację ostrzeżeń i komunikatów, projekt w obecnej wersji daje Prezesowi UOKiK nieograniczone prawo, gdyż nie wskazuje okoliczności, w których Prezes UOKiK mógłby skorzystać z tego uprawnienia. Nie jest również przewidziana kontrola sądowa.
Duże zastrzeżenia budzi wprowadzenie stypizowanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, tzw. misselingu. W konsekwencji może to negatywnie wpłynąć na rozwój niektórych kanałów dystrybucji (Internet, call center) czy rodzaj oferowanych produktów.
Krytycznie należy ocenić zmianę polegającą na wprowadzeniu możliwości wydania decyzji tymczasowej (jeszcze przez zakończeniem postępowania) w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W drodze decyzji tymczasowej Prezes UOKiK będzie uprawniony np. do zakazania przedsiębiorcy dystrybucji określonego produktu.
Wątpliwości budzi ograniczenie tajemnicy bankowej. Projekt przewiduje bowiem, że banki będą zobowiązane do dostarczania Prezesowi UOKiK dokumentów czy informacji w każdym postępowaniu. Projekt zakłada nieograniczone prawo Prezesa UOKiK w tym zakresie.
Analiza
Projekt wprowadza nowy model kontroli niedozwolonych postanowień wzorców umownych. Model sądowy zostanie zastąpiony modelem administracyjnym.
Rozstrzygnięcie zapadałoby w formie decyzji administracyjnej, a przedsiębiorcy służyłoby odwołanie do SOKiK.
Dotychczasowy rejestr klauzul niedozwolonych zostałby zastąpiony przez rejestr decyzji Prezesa UOKiK.
Pojawia się nowa stypizowana praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów, tzw. misseling (polegająca na oferowaniu konsumentom usług finansowych, które nie odpowiadają ich potrzebom, z uwzględnieniem cech tych konsumentów, w szczególności wieku, stanu zdrowia, doświadczenia i wiedzy dotyczących usługi finansowej lub sytuacji materialnej lub oferowanie tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru).
Jako przykład Prezes UOKiK wskazuje oferowanie produktu ubezpieczeniowego z elementem inwestycyjnym 80-letniemu człowiekowi. Jeżeli projekt w obecnym brzmieniu utrzyma się, na przedsiębiorcy oferującym usługi finansowe będzie spoczywał obowiązek zweryfikowania, czy oferowany przez niego produkt jest adekwatny dla danego klienta.
Równocześnie przesłanki, które należy uwzględnić przy takiej analizie (m.in. stan zdrowia, doświadczenie klienta), sprawiają, że – ze względu na ich wysoce ocenny charakter – będzie to w praktyce trudne.
Projektowana nowelizacja daje Prezesowi UOKiK dużą swobodę, jeśli chodzi o publikację ostrzeżeń i komunikatów. Stąd postuluje się m.in. konieczność wprowadzenia systemu kontroli i obowiązek uprzedniego uzyskania przez Prezesa UOKiK zgody SOKiK na publikację określonej treści i w określonej formie ostrzeżenia bądź komunikatu.
W uwagach do zastrzeżeń do projektu zgłoszonych przez przedsiębiorców sam Prezes UOKiK wskazuje za zasadne dalsze doprecyzowanie przepisu m.in. w zakresie dookreślenia rodzaju publikowanych informacji.
Prezes UOKiK zostanie również wyposażony w narzędzie pozwalające reagować szybciej w postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Gdy w toku tego postępowania zostanie uprawdopodobnione, że dalsze stosowanie określonej zarzucanej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów, Prezes UOKiK będzie mógł w drodze tzw. decyzji tymczasowej zakazać przedsiębiorcy np. emisji reklamy.
Już sam tryb wydawania decyzji tymczasowej budzi duże wątpliwości. Po pierwsze, decyzja tymczasowa będzie wydawana bez umożliwienia przedsiębiorcy wypowiedzenia się co do zgromadzonego materiału dowodowego.
Po drugie, nałożenie na przedsiębiorców określonych obowiązków wiązałoby się z poważnymi konsekwencjami nie tylko finansowymi. Podkreślić należy bowiem, że wydanie decyzji tymczasowej nie poprzedza kontrola sądowa, a wniesienie od tej decyzji odwołania nie wstrzymuje jej wykonania.
W konsekwencji może się zdarzyć, że choć ostatecznie decyzja tymczasowa zostałaby uchylona (wskutek wniesienia przez przedsiębiorcę odwołania), przedsiębiorca nadal mógłby odczuwać jej skutki, choćby w formie naruszonej reputacji, nie wspominając o konsekwencjach finansowych.
Rozszerzono możliwość przeprowadzenia przeszukania. Będzie ono możliwe również w przypadku praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i to zarówno w toku postępowania, jak i w postępowaniu wyjaśniającym.
Biorąc pod uwagę, że w toku przeszukania pracownicy Urzędu mają dostęp do różnych dokumentów, niekoniecznie mających bezpośredni związek z praktykami naruszającymi zbiorowe interesy konsumentów (a stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa czy tajemnicę bankową), wprowadzenie możliwości przeszukania w tym przypadku budzi zastrzeżenia.
Projekt ograniczy tajemnicę bankową. Banki będą bowiem zobowiązane na żądanie Prezesa UOKiK przekazać informacje objęte tajemnicą bankową w toku każdego postępowania.
Dotychczas mogły one ujawniać informacje stanowiące tajemnicę bankową wyłącznie na rzecz określonych podmiotów i w większości przypadków tylko w niezbędnym zakresie lub kiedy było to konieczne w danej sprawie.
Należy jednak pamiętać, że prace legislacyjne są w toku, stąd brzmienie projektu może ulec dalszym zmianom.